Dziedzictwo

Ludzie cenią piękno. Od starożytności jest ono przedmiotem refleksji filozofów, a obiekty dawne podziwiane są ze względu na ich walory estetyczne.

People value beauty. Since antiquity, beauty has been the subject of philosophers' reflection, and old objects are admired because of their aesthetic value.

Wartość estetyczna oznacza, że obiekt ze względu na jego własności percypowane zmysłowo (postrzeżeniowe) i dostępne empirycznej kontroli klasyfikowany jest jako piękny. Władysław Tatarkiewicz (1886-1980) wskazał, że w odniesieniu do sztuki i krajobrazu piękno jest nazwą własności.

W przeszłości wartości estetyczna i artystyczna były tożsame. Obiektowi przypisywano wartość artystyczną, o ile odpowiadał, jak pisał Alois Riegl (1858-1905), postulatom „rzekomo obiektywnej” estetyki.

Wartościowanie estetyczne dzieł dawnych było głęboko zakorzenione w praktyce podejścia do nich do czasów Oświecenia, kiedy to uznano, jak napisał W. Tatarkiewicz, że „próżno stawiać pytania, co to jest piękno, skoro piękne jest dla jednego to, a dla drugiego co innego; raczej należy się pytać, co się ludziom podoba, co uważają za piękne?”. Na takim podglebiu, na gruncie XIX-wiecznego historycyzmu zrodził się relatywizm estetyczny, czyli twierdzenie, że kanon piękna zmienia się, a każda sztuka jest uzasadniona swoją epoką i jej kryteriami należy ją mierzyć oraz że nie ma degeneracji w dziejach sztuki, że każda epoka gra swoja rolę na scenie dziejów. Podejście to wyraża hasło (które przytaczam za A. Rieglem): „każdej epoce jej sztuka”. W każdej epoce własności piękna mogą być aktualne, czyli społecznie uznane, w inny sposób. Relatywizm estetyczny obowiązuje do dziś i jest zasadą nowoczesnego historycznego podejścia do zabytków.

Należy jednak pamiętać, że Wielka Teoria Piękna zapoczątkowana przez Pitagorejczyków i uzasadniająca kanon sztuki i architektury starożytnej Grecji wykazała się ogromną trwałością i stała się elementem dziedzictwa kulturowego Europy wpływając na sztukę i architekturę oraz postrzeganie piękna wielu epok, także współczesności. Piękno jest ważne w percepcji i ochronie zabytków.

Odmianą wartości estetycznej jest malowniczość, która oznacza, że ludzie dostrzegają w obiekcie (przypisują obiektowi) wzniosłość i piękno oraz przyjemną nieregularność, różnorodność, zmienność. Malowniczość była kategorią estetyczną i koncepcją artystyczną romantyzmu wprowadzoną w XVIII w. w Anglii. Powiązana była ona z ówczesnym sposobem postrzegania piękna. Malowniczość w przeszłości łączono z wartością zabytku (obok spokoju, powagi i poetyckości). Wskazywano także na ich zdolność do wywoływania w człowieku artystycznego wzruszenia oraz pobudzenia jego wyobraźni. Dziś malowniczość stanowi popularne określenie w turystyce kulturowej.

Współcześnie wartość artystyczna nie sprowadza się do wartości estetycznej. Wartość artystyczna, jak wskazał A. Riegl, jest relatywna jako pewna wartość teraźniejszości, jest zależna od postulatów jej dotyczących w danej epoce. Wartość artystyczna oznacza, jak pisał Walter Frodl (1908-1994), że obiekt klasyfikowany jest jako dzieło sztuki.

Rozpoznawaniem i analizą dzieł sztuki zajmuje się historia sztuki. Zasady ich rozpoznawania i analizowania są ogromnie złożonym i rozwiniętym polem humanistyki. Wstępem jest tu wrażliwość, ale kluczem naukowa wiedza, umiejętność patrzenia na dzieło sztuki oraz nazwania i oceniania tego co się widzi. Wartość artystyczna jest wartością naukową. W różnych epokach realizowano różne koncepcje wartości artystycznej, m.in. Wielka Teoria Piękna, mimesis, symboliczno-alegoryczna, manieryzm, akademizm, ekspresja, impresja, formalizm, konceptualizm.

   Katarzyna Obłąkowska